MONIMEΣ ΣTHΛEΣ Hμερομηνία δημοσίευσης: 20-11-11

Φον Ντομάρους, ο κατακτητής μας Του Αποστολου Δοξιαδη* Διάβασα στην «Κ» της Πέμπτης, σε άρθρο του κ. Λακασά, ότι ομάδα τραμπούκων επιτέθηκε στον καθηγητή Ιωακείμ Γρυσπολάκη μέσα στην αίθουσα του Πολυτεχνείου Κρήτης όπου δίδασκε το μάθημά του, πετώντας αυγά και γρονθοκοπώντας τον. Ο λόγος, λέει, είναι ότι ο καθηγητής συμμετέχει στις διαδικασίες εφαρμογής του νέου νόμου για την Ανώτατη Παιδεία. (Φυσικά, δεν είναι μόνο αυτός ο λόγος που τον επέλεξαν: ο κ. Γρυσπολάκης είναι άνθρωπος υψηλόφρων και γενναίος, που αδιαφορώντας για τη βολή του υποστηρίζει δημόσια εδώ και χρόνια αυτά που τώρα διαπιστώνουν όλοι οι νοήμονες άνθρωποι για την κατάντια των πανεπιστημίων μας. Oταν ήταν μόνος, οι αντίπαλοί του τον θεωρούσαν γραφικό. Τώρα όμως που αρχίζει να ξυπνάει ο κόσμος, η φωνή του ενοχλεί ιδιαίτερα.) Οι επιτιθέμενοι μπορεί να είχαν άλλα κίνητρα, ομαδικά ή ατομικά, πέραν του προφανούς, της ιδεοληψίας. Δεν τα γνωρίζω, αλλά μου είναι άχρηστα για να καταδικάσω, με αποτροπιασμό και οργή, τη στάση τους. Αυτό που θέλω να σχολιάσω στο άθλιο γεγονός είναι η ύβρις που εκτόξευσαν, ότι ο καθηγητής είναι «χουντικός επίτροπος», κατηγορία που πρόσφατα διατύπωσε για όσους συμμετέχουν στα όργανα εφαρμογής του νόμου κι ένας διδάσκων στο ίδιο ίδρυμα, στολίζοντάς τους επιπλέον «δωσίλογους» και «ταγματασφαλίτες». «Τρέχα γύρευε», θα πει ο λογικός άνθρωπος. Το ότι οι νέοι γοητεύονται από ακραίες απόψεις είναι πασίγνωστο, όπως δυστυχώς είναι κοινός τόπος ότι κάποιοι διδάσκοντες στα πανεπιστήμιά μας, έτσι όπως τα έχουν καταντήσει τα κυκλώματα των αναξίων, έχουν μυαλό κοκόρου. Οπότε γιατί να μην καταλήξουν και οι συγκεκριμένοι, της πολιτικής τους ιδεολογίας συνεργούσης, ότι βρισκόμαστε υπό δικτατορικό γεγονός ή ξένη κατοχή, ενώ πασιφανώς, λογικά, δεν είμαστε: Οι δικτατορίες παίρνουν την εξουσία με τανκς, όχι ψήφους, και παραμένουν καταργώντας βασικά άρθρα του Συντάγματος· κι η ξένη κατοχή επιβάλλεται με όπλα, όχι κατόπιν προσκλήσεως της νόμιμα εκλεγμένης κυβέρνησης, όπως ήρθαν δηλαδή και παραμένουν εδώ -με συνεχιζόμενη έγκριση της πλειοψηφίας- οι αντιπρόσωποι των δανειοδοτών μας. Αρκούν όμως οι εξηγήσεις της άμυαλης νιότης ή της διανοητικής ανεπάρκειας για να ερμηνεύσουν τις κατηγορίες τους; Oχι αναγκαστικά. Μα πώς όχι; Το να αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα με τρόπο τόσο διαφορετικό από των λογικών, στους οποίους η άποψη ότι ζούμε υπό δικτατορία -όσο κι αν διαφωνεί κανείς με όσα συμβαίνουν- μοιάζει με βαριά διαστροφή της σκέψης. Δεν είναι; Είναι, αλλά ο λόγος είναι πιο σύνθετος από την επιπολαιότητα ή τη βλακεία. Την προσπάθεια καλύτερης κατανόησης αυτού του λόγου τη νιώθω καθημερινά, καθώς ακούω συνεχώς το αίτημα -είτε απευθυνόμενο σε εμένα, είτε σε ανθρώπους με απόψεις παραπλήσιες με τις δικές μου- να μιλάμε περισσότερο, να εξηγούμε δημόσια, όσο καθαρότερα γίνεται, τους κινδύνους που απειλούν τη χώρα. Να επιχειρηματολογούμε, δηλαδή, ότι η επιστροφή στη δραχμή θα είναι καταστροφική, ή ότι το κράτος είναι κύριος παράγων της κρίσης και η αλλαγή του, καθώς και κάποιων κοινωνικών συμπεριφορών, είναι απαραίτητες για να υπάρξει διέξοδος. Ομως, όποιος προσπαθεί αυτόν τον καιρό να μιλήσει λογικά, βρίσκεται αντιμέτωπος με το πανίσχυρο τείχος παραλογισμού. Το τείχος το συντηρούν βέβαια κόμματα ή ομάδες οργανωμένων συμφερόντων. Αλλά αυτά πάντα υπήρχαν. Αυτό που τώρα κάνει το τείχος σχεδόν απόρθητο, είναι η ίδια η κρίση, η οποία δημιουργεί αντικειμενικά βιοτικά προβλήματα σε πολλούς συμπολίτες μας - και σε όλους μας ανασφάλεια. Κι η ανασφάλεια, η αγωνία, ο φόβος, μπορούν να στρέψουν και τον πιο λογικό ακόμη προς τον παραλογισμό. Το πιο ξεκάθαρο παράδειγμα: στις εκλογές του 1928, το Ναζιστικό Κόμμα πήρε το 2,6% των ψήφων. Στις εκλογές του 1932, το 37,8%. Τι μεσολάβησε; Το Κραχ του 1929! Η εξαθλίωση, αλλά και η τεράστια ανασφάλεια που δημιούργησε, ώθησαν τους Γερμανούς να στραφούν σε μεσσιανικούς προφήτες και ελπίδες για επερχόμενες ουτοπίες. Η ανασφάλεια διέστρεψε τη σκέψη, αυτή οδήγησε την ψήφο, κι ήρθε Χίτλερ. Φυσικά, στην Ελλάδα του 2011 δεν είμαστε στα χάλια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, και ελπίζω να μην τα πλησιάσουμε ποτέ, ούτε από μακριά. Ομως βλέπουμε ολοένα και περισσότερο, όπως και τότε, στη φοβερή δεκαετία του ’30, να κυριαρχεί σε πολλούς συμπολίτες μας ο παραλογισμός. Η βασική αλλοίωση που κάνει στη σκέψη, η καρδιά του «ιού» της παράνοιας, δεν διαφέρει, όπως παρατηρούν ανθρωπολόγοι, από τον βασικό μηχανισμό σκέψης που παρατηρείται στους σχιζοφρενείς. Πρώτος τον περιέγραψε ο ψυχίατρος Αϊλχαρτ Φον Ντομάρους το 1944, με ένα κανόνα που φέρει το όνομά του: Ενώ η λογική λέει ότι δύο οντότητες είναι ίσες αν έχουν όλες τους τις ιδιότητες κοινές, ο σχιζοφρενής αρκείται στην ισότητα ενός μέρους. Ετσι, στο κλασικό παράδειγμα του Φον Ντομάρους, μια ασθενής συμπέραινε από τον συνδυασμό των διαπιστώσεων «η Παναγία είναι παρθένα» και «εγώ είμαι παρθένα», ότι «εγώ είμαι η Παναγία». Στο δικό της μυαλό ήταν λογικότατο, όπως φαίνεται λογικότατη σε μεγάλη μερίδα συμπολιτών μας η άποψη ότι «έχουμε χούντα». «Η χούντα περιόριζε τις ελευθερίες μας», σκέφτονται, «οι δανειστές περιορίζουν τις ελευθερίες μας», άρα «οι δανειστές μας είναι χούντα». Ο Φον Ντομάρους εξήγησε τον μηχανισμό της παράνοιας, είτε ατόμων είτε κοινωνιών. Η θεραπεία όμως του δικού μας, κατανοητού, παραλογισμού απαιτεί τη συνειδητή προσπάθεια, όσων μπορούμε, να πείσουμε για το μήνυμα της λογικής. * Ο κ. Απόστολος Δοξιάδης είναι συγγραφέας.